‘مٹی بول پئی ‘ ناول وچ نیویں جات اتے عورتاں دے دکھانت جویں سماجک نابرابری، جات پات، دلتاں نوں پڑھائی دا حق نہ ملنا، زمینداراں اتے چودھریاں دی جبری بگار، آد نوں چتریا ہے۔ اس دا وشا وستو اج دے گلوبل سماج وچ وی ڈھکواں ہے۔ ناول دا پاتر بابا سنگتیا سوتردھار اتے انسائیکلوپیڈیا وجوں بھومکا نبھاؤندا ہے۔ اس کول سماجک تبدیلیاں، سرگرمیاں، اخباراں دیاں خبراں، سیاسی میٹنگاں، ودھان سبھا وچ پاس ہوندے بلاں، اچھوتاں لئی پڑھن دے حقاں، دوسرے سنسار یدھ دے خوفناک اتے دردناک ویرویاں دا خزانہ ہے۔ اوہ آکھدا ہے، ‘اسیں کھوپے بدھے بلد-بوتے ہاں’۔ غلامی دیاں زنجیراں توڑن لئی اس نوں پڑھائی وڈا ہتھیار لگدا ہے۔ اسے کر کے اوہ اپنے پوتے ‘گورا’ نوں دلت جیون دی بہتری لئی اُچیری سکھیا پراپت، چیتنا گرہن اتے اپنے حقاں دی پچھان اتے راکھی کرن پرتی نرنتر پریردا ہے۔
مادھوپُری نے دلتاں دی صدیاں پرانی داستان دا بیان کرن لئی آددھرم دے موڈھی غدری بابا منگو رام نوں وی چنیا۔ اوہ اک سیاسی جاگروک آد-دھرم بھائیچارے وچوں ہے جیہڑا جلسےسبھاواں کروا کے حقاں لئی لڑن، بگاراں، ُبتیاں دے خلاف جوجھن اتے غلامی دے سنگلاں نوں توڑن لئی لوکاں دے حوصلے بلند کردا ہے۔ ایس ناول دی سیٹنگ جیجوں اتے راہو دے علاقے وچ کیتی ہے۔ لیکھک نے ایسے ودھیا ڈھنگ نال قدرتی نظارے جویں کھڈاں اتے چوآں وچ وگدا پانی، ہریائی اتے پشوپنچھیاں دا ورنن کیتا ہے کہ پاٹھک پاتراں دے نال تردا ہویا نظارے ماندا پرتیت ہوندا ہے۔ گورو روی داس اتے کبیر دی بانی ’چوں تکاں، بانکا بکریاں والے دے بینت اتے بولیاں اتے بابے دے دکھی ہردے دیاں تاراں اس دی سارنگی دی سر نال تال میل بنا کے ناول نوں ہور روچک بناؤندے ہن۔
“ناول وچ دلت چنتن اتے چیتنا دے پکھ توں دلت نائکتو دا جو ماڈل پیش کیتا گیا ہے، اس دا پنجابی ناول وچ ہن تک ابھاوَ ہی رہیا ہے”۔
گورمکھی جیوری
“ناول ‘مٹی بول پئی’ دلت ورگ وچ دلیری اتے جاگرتی دا پرتیک ہے”۔
سینٹرل جیوری
